ข้อมูลความเห็นทางกฎหมาย บทความ

สิทธิด้านสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย : บทบาทของทนายความเพื่อสังคม?

20 ตุลาคม 2557

“สุรชัย ตรงงามเชื่อว่าการทำงานผ่านระบบศาลจะช่วยให้เกิดการยอมรับและส่งเสริมสิทธิของขบวนการประชาชนมากขึ้น สุรชัยย้ำว่าการทำหน้าที่ของเขาช่วยให้ภาคประชาสังคมมีปากเสียงมากขึ้น จากการสังเกตของผม ผมเห็นว่าการทำหน้าที่ของทนายความอย่างสุรชัยยังให้ประโยชน์มากกว่านั้นอีก อย่างเช่น

ประการแรก การฟ้องร้องคดีของสุรชัยกระตุ้นให้กลุ่มประชาสังคมพัฒนาและมีปฏิบัติการ เขาใช้เวลาส่วนใหญ่ไปกับการให้ความรู้ประชาชน การพูดในเวทีสาธารณะเพื่อให้พลเมืองเข้าใจสิทธิของตนเอง รวมทั้งให้คำปรึกษากับพวกเขาถึงแนวทางการทำงานที่เป็นไปได้เพื่อแก้ปัญหาของชุมชน แน่นอนว่าการฟ้องร้องคดีของเขาในบางส่วนยังช่วยให้ชุมชนที่ถูกละเมิดสิทธิได้รับการเยียวยา และเป็นเหตุให้ผู้ละเมิดต้องจ่ายค่าสินไหมทดแทนเนื่องจากการละเมิดสิทธิของผู้อื่น

ประการที่สอง ดังที่อธิบายข้างต้น สุรชัย “เล่นตามกติกา” กล่าวคือเขาฟ้องร้องคดีโดยเป็นเครื่องมืออย่างหนึ่งเพื่อโน้มน้าวใจให้ศาลยอมรับการตีความข้อบทที่กำกวม ทั้งนี้เพื่อขยายการคุ้มครองสิทธิของลูกความของเขา เขาเชื่อมั่นว่าถ้าสามารถนำเสนอข้อมูลเกี่ยวกับผลกระทบด้านสังคมจากคำตัดสินของศาลให้ศาลได้รับฟัง ศาลก็จะมีการตีความกฎหมายในลักษณะที่มีอิทธิพลต่อหน่วยงานราชการและศาลแห่งอื่นด้วย การฟ้องร้องคดีช่วยให้เกิดความชัดเจนในแง่ของหลักเกณฑ์การนำนโยบายของรัฐมาใช้ ในบางกรณีหลักเกณฑ์ดังกล่าวก็คลุมเครือ ในกรณีอื่นขอบเขตของอำนาจบังคับใช้กฎหมายกลับไม่มีความชัดเจน คำตัดสินของศาลจะช่วยให้ความกระจ่างต่อคำถามเกี่ยวกับบทบาทของราชการ นอกจากนั้น ข้าราชการระดับล่างมักไม่เต็มใจที่จะบังคับใช้หลักเกณฑ์ที่มีข้อกำหนดอย่างชัดเจนเพื่อคุ้มครองสิทธิของพลเมือง เพียงเพราะว่าการทำหน้าที่เช่นนั้นจะไม่เป็นที่พอใจของข้าราชการระดับสูงหรือกลุ่มคนในสังคมบางส่วน การฟ้องร้องคดีเป็นปัจจัยหนุนเสริมให้ข้าราชการสามารถบังคับใช้กฎหมายตามเจตนารมณ์ของกฎหมายนั้นได้

ประการที่สาม “การเล่นตามกติกา” หมายถึงการผลักดันให้ศาลตีความนโยบายอย่างมีหลักการ ซึ่งยังมีประโยชน์อีกอย่างหนึ่ง สมชาย หอมลออและทนายความอาวุโสคนอื่นในคณะกรรมการสิทธิมนุษยชน มักแนะนำให้ทนายความรุ่นใหม่หยิบยกตัวบทตามรัฐธรรมนูญเพื่อให้ความรู้ต่อผู้พิพากษาเกี่ยวกับความหมายและการตีความด้านสิทธิ งานของสุรชัยจึงมีส่วนหนุนเสริมให้เกิด “ชุมชนแห่งปัญญา” ของทนายความเพื่อความยุติธรรมทางสังคม พูดอีกอย่างหนึ่งคือชุมชนของผู้เชี่ยวชาญซึ่งทำประโยชน์ให้ทั้งผู้เป็นลูกความและผู้กำหนดนโยบายในฝ่ายราชการหรือนิติบัญญัติ สมาชิกของเครือข่ายสภาทนายความเริ่มเป็นที่ยอมรับและมีอิทธิพลมากขึ้นในฐานะผู้เชี่ยวชาญกฎหมายด้านสิทธิ

สุดท้าย การฟ้องร้องคดีซึ่งมีส่วนช่วยสร้างความเข้มแข็งให้กับกลุ่มประชาสังคม ยังมีส่วนผลักดันให้ประเด็นปัญหาทางสังคมที่สำคัญกลายเป็นวาระการเมือง และเป็นที่สนใจของนักการเมืองและผู้กำหนดนโยบาย”

— ส่วนหนึ่งจากคำแปลบทความ “สิทธิด้านสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย: บทบาทของทนายความเพื่อสังคม?” โดย Professor Frank Munger, New York Law School —

สืบเนื่องจากทางมูลนิธิธรรมสิ่งแวดล้อม (EnLAW) โดยทนายสุรชัย ตรงงาม เลขาธิการมูลนิธิ ได้เคยมีโอกาสให้สัมภาษณ์แก่ Professor Frank Munger จาก New York Law School ประเทศสหรัฐอเมริกา ในงานศึกษาหัวข้อว่าด้วย “สิทธิด้านสิ่งแวดล้อมในประเทศไทย : บทบาทของทนายความเพื่อสังคม?” และ Professor Frank Munger ได้ทำการเรียบเรียงออกมาเป็นบทความเตรียมนำเสนอในงาน 4th International Conference on “Law in a Changing World” ที่มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2551 และยังได้เขียนต่อยอดเป็นบทความชื่อ Globalization, Investing in Law, and the Careers of Lawyers for Social Causes: Taking on Rights in Thailand ตีพิมพ์เผยแพร่ในวารสาร New York Law School Law Review เมื่อปี 2551 (2008) ด้วย

ทางมูลนิธินิติธรรมสิ่งแวดล้อม (EnLAW) เห็นว่าบทความดังกล่าวข้างต้นมีความน่าสนใจและสำคัญในแง่ของการเรียนรู้พัฒนาการ ประสบการณ์และมุมมองต่อทนายความเพื่อสังคมทั้งของประเทศไทยและต่างประเทศ จึงขอนำเสนอบทความนี้ให้ผู้ที่สนใจได้ศึกษา และเพื่อเป็นแรงบันดาลใจให้นักกฎหมายและนักศึกษานิติศาสตร์ร่วมเป็นส่วนหนึ่งในการใช้ความรู้ความสามารถทำหน้าที่เพื่อสร้างความเป็นธรรมให้เกิดขึ้นในสังคม