โดย โครงการนิติธรรมสิ่งแวดล้อม(EnLAW)
ใกล้เข้ามาแล้ว สำหรับนัดนั่งพิจารณาคดีครั้งแรกของศาลปกครองสูงสุด ในคดีที่ยืดเยื้อยาวนานและส่งผลสะเทือนต่อความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม คดีสารตะกั่วปนเปื้อนในลำห้วยคลิตี้ โดยหลังจากโครงการนิติธรรมสิ่งแวดล้อม (EnLAW) ได้นำเสนอข้อมูลความเป็นมาของปัญหา การต่อสู้ของชาวบ้านที่เกิดขึ้นมากว่า14 ปี รวมทั้งสรุปคำฟ้องและคำพิพากษาศาลปกครองชั้นต้นไปแล้วนั้น
ในครั้งนี้ เพื่อสร้างความเข้าใจให้แก่บุคคลทั่วไปในเรื่องกระบวนการพิจารณาคดีของศาลปกครอง ในขั้นตอน “การนั่งพิจารณาคดีครั้งแรกและการแถลงการณ์ของตุลาการผู้แถลงคดี” ที่จะมีขึ้นในวันอังคารที่ 26 มิถุนายน นี้ ทาง EnLAW จึงขออธิบายถึงกระบวนการขั้นตอนของศาลและความสำคัญของวันดังกล่าว
ความสำคัญของการนั่งพิจารณาคดีครั้งแรก
กระบวนการนั่งพิจารณาคดีครั้งแรก ถือเป็นกระบวนการหนึ่งที่สำคัญ เนื่องจากการดำเนินคดีของศาลปกครองจะอยู่ในรูปของเอกสารเป็นหลัก กล่าวคือ คู่กรณีจะนำเสนอข้อมูลหลักฐานของตนผ่านการยื่นเอกสารต่อศาล โดยไม่มีการเบิกความด้วยวาจา อย่างกระบวนการสืบพยานในศาลยุติธรรม ดังนั้น การนั่งพิจารณาครั้งแรกนี้จึงถือเป็นโอกาสแรกที่ตุลาการซึ่งพิจารณาคดีนั้นจะได้พบปะกับคู่กรณีก่อนมีคำพิพากษา
กระบวนการนั่งพิจารณาคดีครั้งแรก
หลังจากเสร็จสิ้นขั้นตอนการยื่นเอกสารเพื่อต่อสู้คดีของคู่กรณีและศาลได้สรุปสำนวนคดีแล้ว ตุลาการผู้พิจารณาคดีจะต้องนัดให้มีการนั่งพิจารณาคดีอย่างน้อย 1 ครั้ง เพื่อเปิดโอกาสให้คู่กรณีมาแถลงด้วยวาจาต่อตุลาการ โดยคู่กรณีมีสิทธิยื่นคำแถลงเป็นเอกสารก่อนหรือในวันนั่งพิจารณาคดีและนำพยานมาสืบเพิ่มเติมประกอบคำแถลงนั้นในวันนั่งพิจารณาคดีได้ โดยกระบวนการในวันนัดนั่งพิจารณาคดีครั้งแรก มีขั้นตอนเรียงลำดับดังนี้
1. ตุลาการเจ้าของสำนวนคดี สรุปข้อเท็จจริงและประเด็นของคดีที่มีการโต้แย้งกัน
2. คู่กรณีสามารถแถลงด้วยวาจาซึ่งเป็นประเด็นตามคำแถลงเป็นหนังสือที่ได้ยื่นไว้แล้ว โดยให้ผู้ฟ้องคดีแถลงก่อน
3. หากจำเป็นจะต้องซักถามคู่กรณีและพยาน ศาลจะเป็นผู้ดำเนินการ
4. เมื่อเสร็จสิ้นการแถลงและการนำพยานหลักฐานมาสืบของคู่กรณีแล้ว ตุลาการผู้แถลงคดีซึ่งมิใช่ตุลาการที่พิจารณาคดีโดยตรงจะชี้แจงด้วยวาจาประกอบคำแถลงการณ์เป็นหนังสือ หรือเสนอ คำแถลงการณ์ด้วยวาจาต่อตุลาการผู้พิจารณาคดี
5. การพิจารณาคดี ตุลาการต้องกระทำโดยเปิดเผย เว้นแต่จะเข้าข้อยกเว้นตามกฎหมาย ในกรณีที่คู่กรณีฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดฝ่าฝืนข้อกำหนดเพื่อรักษาความสงบเรียบร้อยของศาลและศาลสั่งให้ออกไปจากบริเวณศาล ศาลจะพิจารณาคดีลับหลังคู่กรณีฝ่ายนั้นก็ได้ และในการนี้บุคคลซึ่งไม่ได้รับอนุญาตจากศาลจะอยู่ในห้องพิจารณาไม่ได้
ความสำคัญของการแถลงการณ์ของตุลาการผู้แถลงคดี
การแถลงการณ์ของตุลาการผู้แถลงคดีนั้น ตุลาการผู้แถลงคดีจะเสนอความเห็นในการวินิจฉัยคดีของตนโดยอิสระต่อตุลาการผู้พิจาณาคดี ความเห็นของตุลาการผู้แถลงคดีจะเป็นสิ่งที่ถ่วงดุลความเห็นของตุลาการที่พิจารณาคดีนั้น เพราะจะทำให้ตุลาการต้องพิจารณาคดีอย่างละเอียดรอบคอบ และมีเหตุผลสนับสนุนอย่างแน่นแฟ้นในการพิจารณาพิพากษาคดีปกครองแต่ละคดี โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากมีความเห็นแตกต่างไปจากความเห็นของตุลาการผู้แถลงคดี
